Koncepcja edukacyjna zbudowana na solidnych fundamentach: odpowiedzialności, samodzielności i współpracy. Czy to możliwe? Jak najbardziej. Wystarczy wcielić w życie elementy planu daltońskiego. Pozwolić dzieciom planować, działać, odkrywać. Uczyć współpracy, odpowiedzialności, a przede wszystkim pozwolić na samodzielność. Tylko i aż.
Początki
Koncepcja planu daltońskiego pojawiała się na początku XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Stanowi alternatywną ideę dla tradycyjnego modelu kształcenia w systemie ławkowo-klasowym, stawiając na indywidualną pracę ucznia. Pomysłodawczynią koncepcji planu daltońskiego jest Helen Parkhurst, amerykańska nauczycielka, która w roku 1904 została zatrudniona w małej wiejskiej szkole podstawowej w Waterville otrzymując pod opiekę czterdziestoosobową klasę dzieci w różnym wieku (I-VIII klasa). Chcąc umożliwić właściwy przebieg procesu uczenia się podzieliła dzieci na mniejsze grupy i przydzieliła poszczególnym grupom zadania do rozwiązania z różnych przedmiotów. Eksperyment się powiódł, dzieci pracowały efektywnie z dużym zaangażowaniem. Te pierwsze doświadczenia pokazały Parkhurst jak ważna jest przestrzeń edukacyjna, w której uczniowe będą mierzyć się z samodzielnym uczeniem się.
Dlaczego Dalton?
Eksperyment w Waterville zapoczątkował dalsze działania Parkhurst w rozwijaniu idei kształcenia alternatywnego, najpierw jako „planu laboratoryjnego” (od słowa laboratorium, jako przestrzeni uczniowskich odkryć), a następnie planu daltońskiego (od miejscowości Dalton w USA, w której prowadziła Berkshire Cripple School od 1919 roku). Od lat dwudziestych XX wieku koncepcja planu daltońskiego rozprzestrzeniała się, powstawały kolejne szkoły alternatywne w USA, w Anglii, Holandii, a także do Afryki Południowej, Indii czy Australii.
Pierwsza książka Parkhurst
W roku 1922 w USA została wydana książka Helen Parkhurst dotycząca kształcenia dzieci w oparciu o plan daltoński, w której opisano nowatorskie podejście do edukacji poprzez odmienny sposób organizowania sposobu kształcenia opartego na samodzielnym uczeniu się dzieci, współpracy, w stworzonych odpowiednich warunkach w tzw. laboratoriach uczenia się.
Trzy główne zasady
Odpowiedzialność, samodzielność i współpraca to główne zasady koncepcji daltońskiej. Parkhurst zaznacza, iż nie są to nic nie znaczące pojęcia, ale stanowią podstawę funkcjonowania jednostki w społeczeństwie i składają się na filozofię życia. Zasady te wiążą się z trzema egzystencjalnymi przymiotami istoty ludzkiej: wolnością człowieka, jego kreatywnością oraz indywidualnością wewnątrz wspólnoty. Jak zaznaczają autorzy książki „Pedagogika planu daltońskiego” koncepcje Parkhurst nie są sztywnymi schematami i istnieje możliwość dopasowania ich do praktyki każdej szkoły czy przedszkola. Celem Parkhurst i jej kontynuatorów jest tworzenie szkoły, jako przestrzeni edukacyjnej, w której uczeń rzeczywiście może się uczyć opierając się na swoich zdolnościach twórczych.
Zasada nr 1: odpowiedzialność
Odpowiedzialność ucznia ma związek z motywacją. Powierzenie dzieciom odpowiedzialności za własny proces uczenia się pozytywnie wpływa na poziom motywacji wewnętrznej. Nauczyciel w procesie kształcenia jest organizatorem działań, ale to uczeń planuje przebieg tych działań i procesu uczenia się tworząc własny model uczenia się. Uczeń przekraczający próg sali lekcyjnej w szkole daltońskiej mierzy się z refleksją:
* Jaki jest cel lekcji?
* Czego się dzięki niej nauczę?
* Co już wiem?
* Ile czasu mi to zajmie?
* Skąd będę wiedział, czy to co robię, robię dobrze?
* Jak sprawdzę sam siebie? ( Rohner, Wenke, 2011, s.30)
Próba odpowiedzi na stawiane sobie pytania może prowadzić do samoregulacji uczenia się. Refleksja nad własnym uczeniem się na poziome metapoznawczym i motywacyjnym wiąże się z koncepcją ucznia autonomicznego i samosterownego, który jest świadomym uczestnikiem procesu własnego uczenia się.
Przekazanie uczniowi odpowiedzialności za proces uczenia się dotyczy nie tylko wyniku tego procesu, ale także samego jego przebiegu. Oznacza to dla nauczyciela konieczność odejścia od swoich przyzwyczajeń narzucania uczniom zadań i otwarcie się na dominującą rolę ucznia.
Zasada nr 2: samodzielność
Zasada samodzielności mówi o poszukiwaniu rozwiązań, rozwiązywaniu problemów i wykonywaniu zadań na swój własny sposób. Samodzielność z pozytywnie wpływa na motywację ucznia i jego aktywne zaangażowanie w działanie. Dzięki samodzielnej pracy uczniów nauczyciel ma czas pomóc dzieciom potrzebującym wsparcia, ten aspekt dydaktyczno-organizacyjny ma duże znaczenie w prowadzeniu zajęć. Samodzielności trzeba się nauczyć. Zadaniem nauczyciela jest stwarzanie warunków dla dziecięcej samodzielności.
Zasada nr 3: współpraca
Podstawą współpracy jest komunikacja oparta na szacunku. Podstawowe umiejętności komunikowania się, takie jak wzajemne słuchanie, życzliwość, szacunek dla rozmówcy, dzielenie się swoimi pomysłami i wiedzą powinny być wykorzystywane w efektywnej współpracy w klasie. Jak działać we współpracy? Są dwa typy uczenia się we współpracy: grupy współpracujące (wspólne zadanie do wykonanie w grupach) oraz grupy wzajemnej pomocy (każdy członek grupy dostaje samodzielne zadanie do wykonania, ale może w razie potrzeby prosić o wsparcie innego członka grupy). Uczniowie pracują samodzielnie lub wspólnie, wspierając się, dzieląc swoją wiedzą, nie przeszkadzają sobie i nie rywalizują ze sobą. Zdobyte w ten sposób umiejętności współpracy są znaczące nie tylko w edukacji szkolnej, ale także w przebiegu całego życia człowieka.
Planowanie pracy i samoocena
W planie daltońskim kluczowym zadaniem wynikającym z odpowiedzialności za własny proces uczenia się jest planowanie nauki oraz refleksja nad swoim działaniem i wynikająca z niej samoocena. Zadaniem ucznia po wykonanym działaniu jest samoocena swojej aktywności w trzech obszarach: samodzielności, odpowiedzialności i współpracy. Rohner i Wenke (2011, s. 116) proponują pytania wspomagające ucznia w dokonywaniu samooceny. W obszarze samodzielności są to pytania dotyczące źródeł z jakich uczeń korzystał w procesie uczenia się oraz jak radził sobie z napotkanymi trudnościami. W obszarze odpowiedzialności pojawiają się pytania dotyczące zaangażowania w pracę, uczenia się na własnych błędach czy staranności swojej pracy. Natomiast w obszarze współpracy pytania te dotyczą efektywności współpracy, umiejętności zgłaszania potrzeby otrzymania lub oferowania pomocy innym. Refleksja ucznia nad własnym uczeniem się jest narzędziem aktywnego zaangażowania ucznia w proces uczenia się i stanowi istotny wkład w budowanie poczucia kompetencji.
Literatura:
Parkhurst, H. (2013). Education on the Dalton plan. Read Books Ltd.
Rohner, R., Wenke, H. (2011). Pedagogika planu daltońskiego. Wydawnictwo Sor-Man, Łódź.
foto: pixabay.com
